Sâu năn hại lúa: Đặc điểm và Cách phòng trừ dứt điểm

Sâu năn hại lúa thường xuyên xuất hiện trên đồng ruộng vào giai đoạn lúa đẻ nhánh đến làm đòng và được xem là tác nhân gây thiệt hại nặng nề cho năng suất lúa. Chúng tấn công bằng cách đục vào thân rạ, làm cây lúa phát triển yếu, dễ đổ ngã hoặc bị lép hạt. Nếu không phát hiện và xử lý kịp thời, sâu năn có thể bùng phát rất mạnh, đặc biệt trong điều kiện thời tiết ẩm thấp sẽ là môi trường lý tưởng cho chúng sinh sôi và phát triển. Mời quý bà con cùng Công ty AQ tìm hiểu chi tiết hơn về loài sâu hại này cũng như các biện pháp canh tác, quản lý hiệu quả trong những nội dung dưới đây.

Tìm hiểu tổng quan về loài sâu năn hại lúa

Sâu năn hại lúa là một trong số những sâu bệnh hại có độ phổ biến và gây hại rộng rãi ở nhiều quốc gia. Từ lâu, sâu năn đã là đối tượng gây hại phổ biến ở nhiều khu vực trồng lúa ở Châu Á như: Ấn Độ, Indonesia, Myanmar, Thailand, Campuchia,… Ở nước ta, ghi nhận sâu năn gây hại trên lúa xuất hiện vào đầu những năm 1980, chúng tấn công mạnh vào các khu vực trồng lúa ở các tỉnh miền Trung và Đồng bằng Sông Cửu Long. Những khu vực có điều kiện thời tiết thất thường sẽ khiến cho chúng phát sinh và gây hại nhiều hơn.

Cây lúa bị sâu năn tấn công sẽ không trổ bông được, nếu có bông thì cũng sẽ bị lép nhiều, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất của vụ mùa.

Trước khi đi tìm hiểu kỹ hơn về các biện pháp phòng trừ sâu năn trên lúa thì mời bà con cùng chúng tôi hiểu rõ hơn về đặc điểm cũng như tập tính gây hại của loài sâu bệnh này nhé.

Sâu năn trên lúa là gì?

Sâu năn gây hại lúa hay còn gọi là muỗi hành, có tên khoa học là Orseolia oryzae. Chúng thường xuất hiện ở những vùng canh tác lúa 3 vụ, phần lớn là vụ Đông Xuân và Hè Thu do đáp ứng điều kiện môi trường sinh trưởng. Sâu năn tấn công ruộng lúa ở giai đoạn từ mạ đến thời kỳ cuối đẻ nhánh. Mức độ lây lan của chúng rất nhanh và mạnh nên công tác ngăn ngừa của bà con nông dân gặp nhiều khó khăn.

Tập tính và thời điểm gây hại của loài sâu năn trên lúa

▶️ Sâu năn có tập tính sinh sống và gây hại chủ yếu ở phần gốc cây lúa. Sau khi nở, ấu trùng nhanh chóng chui vào bẹ lá hoặc phần thân gần mặt đất để đục và ăn mô mềm bên trong, làm cho chồi bị héo, cây còi cọc hoặc chết non. Chúng đặc biệt ưa điều kiện ẩm thấp, ruộng cạn nước hoặc nhiều cỏ dại, tạo môi trường thuận lợi để sinh sản và phát triển.

Về thời điểm gây hại, sâu năn thường xuất hiện và gây hại mạnh ở các giai đoạn:

▶️ Lúa đẻ nhánh: Đây là thời kỳ mẫn cảm nhất, khi sâu tấn công vào chồi non, gây hiện tượng “chồi cờ” tức chồi bị trắng, héo nhưng không rụng.

▶️ Lúa làm đòng: Một số ruộng vẫn có thể bị tái nhiễm nhẹ nếu không được quản lý tốt từ đầu vụ.

▶️ Sâu năn thường phát triển rộ vào đầu mùa mưa hoặc sau những đợt mưa lớn, đặc biệt ở các vùng đất trũng, khó thoát nước. Vì vậy, việc theo dõi mật độ sâu và điều kiện ruộng là rất quan trọng để có biện pháp phòng trừ hiệu quả.

Đặc điểm hình dáng và vòng đời của sâu năn trên lúa

Việc hiểu rõ đặc điểm hình dáng và vòng đời của sâu năn trên lúa là cơ sở quan trọng để phát hiện sớm và đưa ra biện pháp phòng trừ phù hợp. Mỗi giai đoạn phát triển của sâu năn đều có dấu hiệu nhận biết riêng, góp phần giúp nông dân kiểm soát tốt đối tượng dịch hại này ngay từ đầu vụ.

▶️ Giai đoạn trứng từ 3 – 8 ngày:  Trứng sâu năn thường nở vào sáng sớm, hình bầu dục, dáng dài, bề mặt trơn bóng. Ban đầu trứng có màu trắng sữa, sau đó chuyển thành màu đỏ tím.

▶️ Giai đoạn sâu non từ 3 – 5 ngày: Sâu non là đối tượng gây chính trên cây lúa. Sâu có 3 tuổi, giai đoạn đẫy sức thân màu trắng sữa, dịch bên trong màu hồng nhạt. Chúng tiến lên phần giữa của bẹ và thân lúa, di chuyển tới đỉnh sinh trưởng, sau đó bắt đầu cắn phá và thải ra chất độc. Độc tố của sâu năn khiến gốc bẹ lúa phồng to, đọt lúa phát triển nhưng bên trong rỗng tạo hình “ống hành”. Mặt lá “ống hành” màu trắng nhạt, kích thước ống 10 – 30cm x 1cm, đầu ống hành bịt kín.

▶️ Giai đoạn nhộng từ 16 – 19 ngày: Khi thấy “ống hành” vươn ra ngoài là dấu hiệu sâu non hóa nhộng. Thân nhộng màu da cam, khi chuẩn bị vũ hóa nhộng sâu năn sẽ di chuyển lên ngọn và để lộ nửa thân. Vỏ nhộng thường nằm trên đầu ống hành.

▶️ Giai đoạn trưởng thành từ 5 – 7 ngày: Muỗi hành cái có kích thước dài hơn muỗi hành đực. Phần đầu nhộng màu đỏ, mắt đen, râu vàng dạng chuỗi hạt. Bàn chân 5 đốt, bụng 10 đốt màu đỏ da cam. Cánh có lông mịn. Muỗi cái đẻ trứng vào buổi tối từ 100 – 200 trứng, trứng nằm rải rác ở các phiến lá gần gié, bẹ lá.

Điều kiện thuận lợi để sâu năn sinh trưởng và phát triển

➡️ Độ ẩm là một trong những yếu tố quan trọng nhất để làm tăng khả năng sản sinh của thành trùng và khả năng phát năng phát triển ấu trùng của sâu năn. Thế nên những khu vực có độ ẩm không khí không ổn định sẽ khiến sâu năn xuất hiện và gây hại nhiều nhất, chúng sẽ phát triển tốt nhất ở ẩm độ từ 85 – 95%, nhiệt độ giao động khoảng 26 – 30 độ C.

➡️ Bên cạnh đó, ấu trùng sâu năn sẽ chết dần đi nếu không có những giọt sương đêm hoặc những giọt nước mưa giúp chúng bò xuống và chui vào đọt lúa. Thế nên, khi trời có mưa nhỏ, sương mù nhiều, ngày nắng yếu, trời có mây âm u thì rất thuận lợi cho sâu năn phát triển.

➡️ Những ruộng mạ nước sẽ bị sâu năn gây hại nặng hơn những ruộng mạ khô, những đồng ruộng ở gần các bờ ao, mương cũng sẽ bị tấn công nặng hơn. Những ruộng lúa có tỷ lệ phân đạm cao, phân lân ít cũng sẽ bị sâu năn tấn công mạnh hơn.

Dấu hiệu nhận diện sâu năn hại lúa xuất hiện

➡️ Khu vực trồng lúa độ ẩm tăng cao, nhiệt độ nóng ẩm là môi trường lý tưởng để sâu năn trên lúa phát sinh và gây hại. Đặc biệt, chúng cực kỳ ưa thích đồng ruộng ngập nước, cây lúa xanh tốt nhờ bón dư đạm. Đây là nguồn thức ăn giàu dinh dưỡng của loài sâu hại này.

➡️ Một số triệu chứng của cây lúa bị sâu năn cắn phá: cây lúa lùn, đâm nhiều chồi, thân hơi cứng, chiều ngang của cây lúa nở to, lá lúa xanh thẫm, tép lúa có dạng cọng hành.

➡️ Những chồi non lúa bị héo trắng, hay còn được gọi là hiện tượng chồi cờ” tức là chồi bị trắng, khô và dễ rút ra khỏi bẹ, do ấu trùng sâu năn đục và ăn mô mềm bên trong.

➡️ Những bụi lúa bị sâu năn tấn công thì thường phát triển yếu, số chồi ít hơn so với bình thường, cây thấp, lá vàng nhẹ.

Sâu năn hại lúa gây ra tác hại như thế nào?

❌ Khu vực trồng lúa vùng Đồng bằng sông Cửu Long xuất hiện muỗi hành với mật độ biến động. Trước hết, cây lúa bị sâu năn gây hại thường sinh trưởng kém, số nhánh lúa giảm do một lượng nhánh biến thành “ống hành.

❌ Những tép lúa này không thể cho bông, trường hợp bị nhẹ có thể mọc chồi đẻ nhánh mới bù lại.

❌ Mặt khác, khi mật độ sâu năn vượt hơn 50% trên tổng diện tích đồng ruộng, khả năng cao sẽ phải tiêu hủy ruộng lúa vì không thể thu hoạch. Điều này ảnh hưởng trực tiếp đến nguồn kinh tế của bà con do thất thu vụ mùa.

Phương pháp canh tác phòng ngừa sâu năn hại lúa không cần dùng thuốc

Muốn hạn chế sâu năn trên lúa mà không cần dùng đến thuốc BVTV, bà con cần áp dụng các biện pháp canh tác phổ biến và thân thiện với môi trường. Từ khâu cày bừa, cải tạo lại đất, gieo sạ đến cách bón phân và quản lý đồng ruộng, mỗi bước đều góp phần tạo điều kiện ngăn ngừa sự xâm nhập và lớn mạnh của sâu, đồng thời bảo vệ thiên địch giúp cây lúa khỏe mạnh và bền vững.

✅ Điều tiết mực nước hợp lý: San phẳng mặt ruộng ngay từ khâu làm đất, giữ mực nước ổn định ở mức < 5cm trong thời kỳ mạ, đẻ nhánh. Điều này vừa giúp cây lúa bén rễ nhanh, vừa hạn chế môi trường ẩm ướt là nơi sâu năn sinh trưởng mạnh.

➡️ Mẹo: Không để nước ngập liên tục, nên tháo cạn định kỳ 3–5 ngày để ruộng ráo, giúp rễ ăn sâu và hạn chế trứng sâu năn nở.

✅ Gieo sạ đúng kỹ thuật: Cần chú ý không gieo sạ dày, áp dụng mật độ khuyến cáo sẽ giúp ruộng thông thoáng, giảm độ ẩm, hạn chế sâu năn cư trú và lây lan. Sử dụng máy sạ hàng hoặc gieo tay với lượng giống từ 100 – 120kg/ha tùy giống.

➡️ Mẹo: Nếu gieo bằng tay, nên trộn hạt giống với tro hoặc cát mịn để dễ rải đều, tránh dồn chỗ sẽ giúp cây mọc đều, ruộng thông thoáng, ít sâu.

✅ Hạn chế bón quá nhiều đạm: Dư thừa đạm trong giai đoạn mạ, đẻ nhánh khiến cây non mềm, hấp dẫn sâu năn. Nên ưu tiên bón phân NPK theo tỷ lệ cân đối, sử dụng thêm phân hữu cơ để tăng sức đề kháng cho cây.

➡️ Cách bón: Cần chia thành 3 lần bón phân chính gồm bón lót, bón thúc và bón đón đòng, theo tỷ lệ 2:1:1 với NPK. Không bón quá nhiều đạm đơn (urê).

➡️ Mẹo: Để phát hiện cây đang có dấu hiệu phát triển nhanh bất thường, màu lá xanh đậm quá nhiều cần ngay lập tức tạm ngưng bón đạm.

✅ Vệ sinh đồng ruộng kỹ lưỡng: Dọn sạch cỏ dại, lúa chét và lúa hoang sau thu hoạch hoặc trước khi gieo sạ. Đây là nguồn ký chủ phụ và nơi trú ẩn lý tưởng cho sâu và muỗi trưởng thành. Sau khi thu hoạch xong, bà con cần tiến hành cày vùi hoặc tiêu hủy toàn bộ lúa chét, tàn dư thực vật trên ruộng. Trước khi gieo sạ, cần cắt sạch cỏ bờ, khai thông rãnh thoát nước.

➡️ Mẹo: Dùng vôi bột (10–15 kg/sào) rắc ven bờ hoặc nơi có nhiều cỏ để tiêu diệt trứng và ấu trùng sâu còn sót.

✅ Thăm đồng định kỳ: Duy trì lịch kiểm tra ruộng đều đặn 5–7 ngày/lần, đặc biệt trong giai đoạn lúa đẻ nhánh. Bà con có thể áp dụng quan sát ruộng theo hình W (cách đi này là bắt đầu ở một góc ruộng, rồi đi chéo sang góc đối diện, sau đó đi ngược lại theo đường chéo khác tạo thành chữ W giữa ruộng) để kiểm tra toàn diện.  Lưu ý đặc biệt ở các bụi có chồi trắng, chồi héo, bẹ phồng. Kịp thời phát hiện dấu hiệu sâu mới nở hoặc trứng sâu để có biện pháp xử lý sớm bằng biện pháp cơ học hoặc sinh học.

➡️ Mẹo: Mang theo dao rọc giấy hoặc kéo nhỏ để rạch bẹ kiểm tra bên trong. Nếu phát hiện sớm trứng sâu năn, có thể dùng tay bắt bỏ, hoặc dùng cồn lau tiêu diệt cụm trứng.

Dùng thuốc hóa học xử lý sâu năn trên lúa 

✅ Trong trường hợp khẩn cẩn, bà con có thể sử dụng các hoạt chất như Abamectin + Indoxacarb, Alpha–cypermethrin, Carbosulfan để xử lý sâu năn trên cây lúa. Lưu ý phun thuốc theo hướng dẫn trên bao bì, không lạm dụng thuốc hay phun quá liều.

🚨 Cảnh báo: Thuốc hóa học có khả năng gây chết thiên địch khi sử dụng nhiều ở đầu vụ. Là nguyên nhân hàng đầu khiến hệ sinh thái bị thay đổi, lạm dụng quá mức có thể khiến ruộng lúa bị suy giảm sức đề kháng gây ra nhiều bệnh hơn. Tồn dư chất hóa học trong đất, nguồn nước, gạo gây ảnh hưởng đến người trồng trọt và người tiêu dùng.

Áp dụng biện pháp sinh học để xử lý sâu năn trên lúa 

✅ Bên cạnh các biện pháp canh tác hay sử dụng các loại thuốc hóa học thì hiện nay nhiều bà con đã chuyển dần sang hướng áp dụng các phương pháp sinh học để xử lý triệt để sâu năng trên đồng lúa.

✅ Bà con nên ưu tiên sử dụng các chế phẩm sinh học nếu cần xử lý. Điều này giúp bảo vệ các loài thiên địch như: ong ký sinh nhộng, ong bắp cày, các loài kiến và nhện bắt mồi đây chính là những “vệ sĩ tự nhiên” của ruộng lúa góp phần phần tiêu diệt loài sâu năn gây hại trên đồng ruộng.

✅ Ngoài ra, bà con cũng có thể sử dụng các loại bẫy đèn hoặc bẫy pheromone để thu hút và bắt côn trùng trưởng thành, chủ yếu là con đực để bắt muỗi năn trưởng thành, cắt đứt vòng đời phát triển của chúng.

➡️ Cách làm: Đặt bẫy đèn hoặc bẫy pheromone vào buổi chiều (17–19h), đặt cách mặt ruộng 1–1,2m, mỗi ha từ 3–5 bẫy.

➡️ Mẹo: Để tăng hiệu quả, có thể sử dụng thêm nước đường + thuốc diệt côn trùng sinh học trong bẫy để hấp dẫn và tiêu diệt muỗi năn.

Thuốc đặc trị sâu năn hại lúa dứt điểm, không tái lại Mebe Pa (Green)

Hiểu rõ được nỗi lo âu của bà con khi đồng ruộng nhà mình lại bị sâu năn cắn phá, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng của vụ mùa. Đội ngũ kỹ sư tại Sinh Học AQ đã nghiên cứu và phát triển thành công dòng sản phẩm sinh học giúp phòng trừ và kiểm soát hiệu quả sâu năn trên đồng ruộng. Mọi thông tin về sản phẩm cũng như cách sử dụng đúng cách mời quý bà con cùng theo dõi những nội dung ở dưới đây.

Thành phần của thuốc trị sâu năn trên lúa Mebe Pa (Green)

Mebe Pa (Green) là sự kết hợp giữa vi khuẩn Bt, các vi sinh vật có lợi (Beauveria sp, Metarhizium spp, Paecilomyces sp, Verticillium sp), cùng vi-rút Nucleo Polyhedrosis (NPV) ức chế và diệt trừ sâu năn từ ấu trùng đến trưởng thành.

✅ Bacillus thuringiensis (Bt): 1 x 10^8 CFU/g.

✅ Metarhizium sp: 1 x 10^5 CFU/g.

✅ Beauveria sp: 1 x 10^5 CFU/g.

Công dụng thuốc trị sâu năn trên lúa Mebe Pa (Green)

✅ Tác động phổ rộng trên toàn diện tích đồng ruộng, hạn chế sự sinh trưởng và phát triển của sâu năn.

✅ Nấm 3 màu ký sinh và gây hại ngược lại sâu ăn, khiến chúng ngừng cắn phá từ 1 – 3 ngày, sau đó chết khô và chuyển hóa thành chất hữu cơ dễ tiêu cho cây lúa.

✅ Virus NPV giúp xử lý hiệu quả lứa sâu năn có khả năng kháng thuốc cao.

✅ Góp phần nâng cao hệ miễn dịch cho cây lúa trước các tác nhân gây stress như thời tiết, nấm khuẩn, virus và nấm bệnh.

✅ Thuốc trị sâu năn gây hại lúa không ảnh hưởng đến các loài thiên địch, an toàn cho cây lúa và sức khỏe người sử dụng.

Hướng dẫn sử dụng thuốc trị sâu năn trên lúa Mebe Pa (Green)

✅ Phun trị sâu năn trên cây lúa: 100ml Mebe Pa (Green) + 100 – 200 lít nước, phun khoảng 3 – 5 ngày/lần (tùy theo mật độ và áp lực sâu hại mà căn chỉnh liều lượng thuốc sao cho phù hợp)

✅ Phun phòng trừ sâu năn gây hại lúa: 100ml Mebe Pa (Green) + 200 – 400 lít nước, mỗi đợt phun định kỳ cách 10 – 20 ngày ( 3 – 5 lần/vụ mùa)

✅ Cách phun: Phun đều, ướt đẫm trên toàn bộ thân, lá của cây lúa; bà con nên dùng máy bay không người lái để đảm bảo độ phủ của thuốc trị sâu năn trên đồng ruộng.

Kết thúc bài viết, Sinh Học AQ hy vọng rằng quý bà con sẽ hiểu rõ hơn về loài sâu năn hại lúa này, để từ đó biết cách phòng trừ và quản lý sâu bệnh hiệu quả, giúp đảm bảo năng suất ruộng lúa, nâng cao chất lượng hạt lúa đạt chuẩn khi mang ra thị trường tiêu thụ. Nếu có bất kỳ những thắc mắc nào hay cần đội ngũ kỹ sư tư vấn kỹ hơn về các chế phẩm sinh học thì vui lòng gọi ngay đến tổng đài để được các chuyên viên hỗ trợ và báo giá sản phẩm trong thời gian sớm nhất nhé.