Sâu cuốn lá hại lúa và Biện pháp phòng trừ dứt điểm

Sâu cuốn lá hại lúa là loại sâu hại trên lúa, gây hại trên diện rộng, ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất lúa. Loài sâu này làm cuốn lá lúa lại, ngăn cản quá trình quang hợp và khiến cây yếu đi. Để hiểu hơn về loại sâu hại này và có biện pháp phòng trừ hiệu quả, AQ Bice xin chia sẻ một số kinh nghiệm và kiến thức về sâu cuốn lá gây hại cây lúa. Mời quý bà con cùng theo dõi!

Tìm hiểu về sâu cuốn lá hại lúa

Sâu cuốn lá hại lúa là một trong những loại dịch hại nguy hiểm nhất, có khả năng gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng lúa nếu không được kiểm soát kịp thời. Mỗi năm, loài này có thể phá hoại hàng chục nghìn hecta lúa trên cả nước, đặc biệt vùng trọng điểm như Đồng bằng sông Cửu Long, Đồng bằng sông Hồng, Bắc Trung Bộ.

Điều lo ngại ở đây, loài sâu này có khả năng sinh sản nhanh, phát triển nhiều lứa trong năm và rất dễ tái phát nếu không lên kế hoạch phòng trừ.

Sâu cuốn lá là gì

Sâu cuốn lá trên lúa có tên khoa học là Cnaphalocrocis medinalis, là loài sâu thường nhả tơ, kết hai mép lá lại theo chiều dọc dạng ống làm chỗ ẩn náu. Tại Việt Nam, hai loài sâu cuốn lá gây hại và phổ biến nhiều nhất gồm 2 loại: Sâu cuốn lá nhỏ (Cnaphalocrocis medinalis), Sâu cuốn lá lớn (Marasmia patnalis).

Tập tính và thời điểm gây hại của sâu cuốn lá lúa

Tập tính sinh hoạt và gây hại:

▶️ Bướm trưởng thành sâu cuốn lá bay thường bay vào lúc chiều tối và buổi đêm để giao phối và đẻ trứng, ban ngày bướm ít bay nên khó bị phát hiện bằng mắt thường.

▶️ Chúng thường đẻ trứng thành từng cụm 3 – 10 cái, rải rác ở mặt dưới các lá lúa non, nơi có độ ẩm cao và ít ánh sáng.

▶️ Sau khi nở, sâu non bò ra, dùng tơ cuốn lá lúa lại thành hình ống, sau đó ăn lớp mô bên trong. Lá bị cuốn mất khả năng quang hợp, chuyển màu trắng bạc và khô héo. Một con sâu có thể cuốn và làm hỏng nhiều lá trong thời gian sống.

▶️ Sâu cuốn lá ẩn nấp rất kỹ, thường trú ẩn bên trong lá cuốn, gây khó khăn trong việc phát hiện sớm.

Thời điểm sâu cuốn lá gây hại mạnh nhất:

▶️ Sâu cuốn lá phát triển quanh năm, nhưng mức độ gây hại sẽ phụ thuộc vào thời tiết và giai đoạn sinh trưởng của cây lúa. Thường tập trung gây hại vào giai đoạn mạ – đẻ nhánh, lá lúa lúc này rất non, mềm, sáu dễ phá hoại. Ngoài ra giai đoạn làm đồng – trổ cũng gây hại cao, vì giai đoạn này nhiều lá non, cây cần quang hợp mạnh để phát triển.

▶️ Còn về mùa vụ, thời tiết, khí hậu, vụ Hè Thu và Thu Đông Là thời điểm sâu cuốn lá xuất hiện nhiều nhất, do thời tiết nóng ẩm, mưa nhiều, điều kiện lý tưởng cho trứng nở và sâu phát triển. Đặc biệt sau những trận mưa lớn vài ngày, sâu cuốn lá đẻ trứng rất mạnh, nên giai đoạn này bà con cần thường kiểm tra ruộng để phát hiện kịp thời.

Vòng đời của sâu cuốn lá lúa

Sâu cuốn lá hại cây lúa có vòng đời từ 20 – 25 ngày, trải qua 4 giai đoạn chính: Trứng, sâu non, nhộng và bướm trưởng thành.

▶️ Giai đoạn trứng (3–5 ngày): Con cái sẽ đẻ trứng ở mặt dưới của lá non, nơi có độ ẩm và ánh sáng yếu. Trứng đẻ thành từng cụm, có hình bầu dục, màu trắng sữa, dần ngả vàng khi sắp nở.

▶️ Giai đoạn sâu non (10–15 ngày): Sâu non nở ra sẽ nhanh chóng bò lên các lá non, dùng tơ cuốn lá lại thành hình ống để trú ẩn và ăn phần thịt lá bên trong. Trong suốt thời gian sống, sâu trải qua 5–6 tuổi (lần lột xác), và có thể làm hư hại nhiều lá. Giai đoạn này là thời điểm gây hại nghiêm trọng nhất, ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng quang hợp và sinh trưởng của cây lúa.

▶️ Giai đoạn nhộng (5 – 7 ngày): Sâu non sẽ hóa nhộng ngay trong phần lá đã bị cuốn. Nhộng có màu nâu nhạt, hình trụ, không di chuyển, không thu nhận thức ăn, không gây hại.

▶️ Giai đoạn bướm trưởng thành (4 – 6 ngày): Hết thời gian hóa nhộng, bướm trưởng thành xuất hiện với màu vàng nhạt hoặc nâu sáng, cánh có sọc đặc trưng. Bướm hoạt động chủ yếu vào ban đêm để giao phối và đẻ trứng, bắt đầu vòng đời mới. Mỗi con cái có thể đẻ tới vài trăm trứng, khiến mật độ sâu tăng rất nhanh nếu không kiểm soát kịp thời.

Các loại sâu lá cuốn lá trên lúa và cách phân biệt

Trên đồng ruộng, hai loài sâu cuốn lá gây hại chính là sâu cuốn lá nhỏ và sâu cuốn lá lớn. Dù cùng gây hiện tượng lá bị cuốn lại và ăn phần thịt lá, nhưng hai loài này có nhiều điểm khác nhau rõ rệt về hình thái và mức độ gây hại.

Sâu cuốn lá nhỏ

▶️ Sâu cuốn lá nhỏ (Cnaphalocrocis medinalis) là loài phổ biến nhất. Bướm trưởng thành nhỏ, thân dài 8–10mm, cánh màu vàng nâu với hai vệt chéo đậm hình chữ X dễ nhận biết. Sâu non màu xanh nhạt, đầu vàng, thân thon dài. Chúng xuất hiện nhiều trong mùa mưa, đặc biệt vụ hè thu và thu đông, có thể sinh sản 8–10 lứa mỗi năm. Sâu cuốn lá nhỏ hại lúa là loại sâu phổ biến nhất trong họ sâu cuốn lá, chúng cuốn lá lúa thành ống và ăn phần thịt bên trong lá, khiến lá lúa bị bạc trắng và suy yếu, việc nhận diện sớm và có biện pháp xử lý kịp thời là chìa khóa để bảo năng suất của vụ mùa.

Sâu cuốn là lớn

▶️ Sâu cuốn lá lớn (Marasmia patnalis) ít gặp hơn, thường xuất hiện ở ruộng xanh tốt, dư đạm. Bướm lớn hơn, dài khoảng 10–12mm, màu vàng nhạt hoặc xám trắng, không có sọc chéo rõ trên cánh. Sâu non màu xanh đậm, đầu nâu, thân ngắn và mập hơn sâu nhỏ. Loài này gây hại cục bộ, phát sinh 2–4 lứa mỗi năm tùy vùng, ít khi lan rộng như sâu cuốn lá nhỏ.

Các loại sâu hại lúa phổ biến khác 

Bên cạnh hai loại sâu cuốn lá lớn và sâu cuốn lá nhỏ thì bà con nông dân cũng cần phải đặc biệt chú ý đến loài sâu phao hại lúa – cũng là một loài sâu gây ảnh hưởng không nhỏ đến giai đoạn mạ và lúa non, làm giảm diện tích lá, làm cản trở sự phát triển của cây lúa. Việc nhận biết sớm và áp dụng các biện pháp phòng trừ phù hợp đối với sâu phao sẽ giúp bảo vệ đồng ruộng khỏi những thiệt hại đáng kể.

Ngoài ra, sâu đục thân hai chấm hại lúa cũng là mối lo ngại lớn đối với năng suất lúa, đặc biệt ở giai đoạn làm đòng và trổ bông. Loài sâu bênh này gây ra hiện tượng “lúa bị chết khô” hoặc “bông lúa bị bạc”, ảnh hưởng trực tiếp đến sự hình thành hạt lúa.

Các yếu tố thuận lợi cho sâu cuốn lá hại lúa phát triển

Sâu cuốn lá lúa có khả năng sinh sản và lan rộng rất nhanh nếu gặp điều kiện thuận lợi. Việc hiểu rõ các yếu tố thúc đẩy sự phát triển của sâu là cơ sở để nông dân chủ động phòng trừ hiệu quả.

Thời tiết ẩm ướt, mưa nhiều, ít nắng

Sâu cuốn lá phát triển mạnh trong điều kiện thời tiết có độ ẩm cao, đặc biệt vào mùa mưa. Nhiệt độ ấm áp kết hợp mưa nhiều và nắng yếu tạo môi trường lý tưởng để bướm sinh sản và sâu non phát triển nhanh chóng. Những năm có hiện tượng thời tiết bất thường, sâu có thể bùng phát sớm và mạnh hơn bình thường.

Gieo sạ dày, chăm sóc không hợp lý

Mật độ lúa dày làm cho đồng ruộng rậm rạp, tạo môi trường ẩm thấp, khó thoát khí, đây là điều kiện lý tưởng để sâu cư trú và phát triển. Bên cạnh đó, việc bón phân mất cân đối (đặc biệt là dư đạm), không làm cỏ hoặc vệ sinh đồng ruộng thường xuyên cũng góp phần tạo nơi ẩn náu thuận lợi cho sâu cuốn lá.

Sử dụng thuốc trừ sâu cuốn lá không hợp lý

Việc phun thuốc trừ sâu tràn lan, sai thời điểm hoặc không đúng loại có thể tiêu diệt cả các loài thiên địch như ong ký sinh, nhện bắt mồi, bọ rùa… Khi hệ sinh thái cân bằng bị phá vỡ, sâu hại có thể phát triển mất kiểm soát, hình thành dịch trên diện rộng.

Các biểu hiện đầu tiên của loài sâu cuốn lá hại lúa

Những dấu hiệu mà sâu cuốn lá hại lúa mới xuất hiện trong ruộng, cần nhận biết từ sớm để ngăn không cho chúng sinh sôi và phá hoại nặng.

➡️ Lá non có hiện tượng gập nhẹ hoặc xoắn cong bất thường, nhưng chưa cuốn chặt. Nhiều người dễ nhầm là do gió hoặc lúa thiếu nước. Quan sát kỹ mặt dưới lá sẽ thấy một sợi tơ mảnh mỏng, chính là dấu hiệu sâu mới bắt đầu dùng tơ để cuốn lá lại.

➡️ Xuất hiện chấm li ti màu trắng hoặc vàng nhạt dưới mặt lá, đặc biệt phần gần gân chính.

➡️ Có dấu vết ăn nhỏ, rải rác, lúc này sâu non đã nở, chúng bắt đầu ăn biểu bì lá và tạo thành các vết lấm tấm như kim châm, các vết đó có màu sáng hơn màu lá, cần phải quan sát kỹ mới phát hiện ra được.

➡️ Cây lúa do mới bị hại ở mức rất nhẹ nên vẫn xanh tốt, nếu quan sát thật kỹ, có thể thấy vài lá cụ thể có dạng hơi xoắn, biến dạng nhẹ, báo hiệu sâu đã chớm gây hại.

➡️ Sâu cuốn lá hại lúa nhả tơ, cuốn lá lúa theo chiều dọc tạo thành cuốn lá thẳng đứng. Chúng ăn phần thịt lá (phần biểu bì mặt trên và diệp lục), tạo thành những vệt trắng dài. Lá chuyển thành màu trắng, vệt nối liền nhau tạo thành mảng. Việc sâu cuốn lá phá hại gây suy giảm nghiêm trọng khả năng quang hợp của lá, làm năng suất lúa suy giảm rõ rệt.

Tác hại của sâu cuốn lá hại lúa ảnh hưởng như thế nào

Sâu cuốn lá hại lúa khi tấn công mạnh trên ruộng lúa sẽ khiến ruộng trở nên xơ xác, hạt lúa bị lép lửng, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất lúa. Ngoài ra, vết thương do sâu cuốn lá gây ra trên mép lá cũng tạo điều kiện cho vi khuẩn, nấm xâm nhập vào lúa.

Sâu cuốn lá gây hại cho lúa từ giai đoạn đẻ nhánh đến khi lúa ngậm sữa. Đặc biệt ở giai đoạn lúa đẻ nhánh làm đòng, bệnh càng phát triển mạnh hơn. Trong thời tiết mát mẻ, có độ ẩm cao, bệnh thường phát sinh nặng.

Biện pháp phòng trừ sâu cuốn lá hại lúa

Phòng trừ sâu cuốn lá hại lúa hiệu quả không chỉ dựa vào thuốc hóa học mà cần kết hợp nhiều giải pháp, ưu tiên sinh học và canh tác bền vững. Dưới đây các biện pháp mà nahf vườn có thể áp dụng linh hoạt theo tình hình thực tế.

Các phương pháp canh tác phòng trừ sâu cuốn lá

✅ Gieo sạ đúng mật độ, tránh sạ dày: Lúa gieo quá dày sẽ tạo môi trường rậm rạp, ẩm thấp sẽ tạo điều kiện lý tưởng cho sâu phát triển. Gieo thưa, hàng lối hợp lý giúp ruộng thông thoáng, dễ kiểm tra và xử lý sớm.

✅ Vệ sinh đồng ruộng sau mỗi vụ: Gom tàn dư thực vật, đốt hoặc ủ hoai để tiêu diệt trứng, nhộng, nơi cư trú của sâu còn sót lại.

✅ Luân canh cây trồng hợp lý: Thay đổi cây trồng giữa các vụ như xen canh lúa – đậu nành hoặc lúa – mè sẽ giúp phá vòng đời sâu hại, hạn chế sâu truyền nhiễm từ vụ trước sang.

Biện pháp cơ học giúp tiêu diệt sâu cuốn lá ở lúa

✅ Dùng bẫy đèn hoặc tấm dính côn trùng: Hấp dẫn bướm đêm đến bẫy và tiêu diệt, hạn chế đẻ trứng.

✅ Tạo hàng rào sinh học quanh ruộng: Trồng các cây như cúc, húng quế, bạc hà, sả… giúp xua đuổi hoặc làm nhiễu loạn hoạt động của bướm sâu.

✅ Ngắt lá cuốn có sâu, tiêu hủy kịp thời trong giai đoạn đầu (áp dụng cho ruộng nhỏ, mật độ sâu thấp).

Biện pháp sinh học

✅ Bảo vệ các loài thiên địch tự nhiên của sâu cuốn lá như: Ong ký sinh Trichogramma spp, nhện bắt mồi, kiến vàng, bọ rùa,…

✅ Ứng dụng các vi sinh vật có lợi như các loại nấm gồm nấm xanh (Metarhizium anisopliae) và nấm trắng (Beauveria bassiana) gây bệnh và tiêu diệt sâu non từ từ, không làm ô nhiễm môi trường. Vi khuẩn Bacillus thuringiensis (BT): Khi sâu ăn phải sẽ ngừng ăn và chết sau vài ngày. Đặc biệt hiệu quả với sâu cuốn lá non.

✅ Sử dụng các loại thuốc trừ sâu sinh học an toàn, hiệu quả cao, không gây ảnh hưởng đến thiên địch.

Biện pháp hóa học

Bà con nên sử dụng các loại trừ sâu có thành phần hóa học khi mật độ sâu trở nên quá dày (trên 20 – 25 con/m²). Thuốc hóa học sẽ giúp tiêu diệt sâu cuốn lá nhanh chóng, chỉ trong thời gian ngắn có thể tiêu diệt hết số lượng sâu gây hại trong ruộng, giúp cây mau chóng phục hồi và sinh trưởng trở lại.

Tuy nhiên cần sử dụng đúng liều lượng và thành phần hóa học được cục BVTV cho phép. Nếu dùng quá đà hay phụ thuốc quá nhiều vào thuốc hóa học có thể khiến đất bị thoái hóa, cây trở nên nhạy cảm hơn, ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng tới sức khỏe của bà con nông dân.

Thuốc điều trị và ngăn ngừa sâu cuốn lá hại lúa Mebe Pa

Trong số các giải pháp sinh học được nhiều nông dân tin dùng hiện nay, Mebe Pa là một chế phẩm nổi bật do Công ty Sinh học AQ nghiên cứu và sản xuất. Sản phẩm được điều chế từ các chủng nấm và vi sinh vật có lợi, chuyên dùng để phòng và trị sâu cuốn lá trên lúa, đồng thời thân thiện với môi trường và an toàn cho thiên địch.

Thành phần thuốc trị lúa bị sâu cuốn lá gây hại Mebe Pa

Bacillus Thuringiensis: 1×10⁸ CFU/g.

Metarhizium sp: 1×10⁵ CFU/g.

Beauveria sp: 1×10⁵ CFU/g.

Ngoài nấm xanh và nấm trắng, còn có thể sử dụng nấm xám (Verticillium spp.), nấm tím (Paecilomyces spp.), virus NPV, cùng một số hoạt chất sinh học đặc hiệu. Đây đều là tác nhân thân thiện môi trường, phù hợp cho canh tác an toàn và lúa hữu cơ.

Công dụng thuốc trừ sâu cuốn lá gây hại lúa

✅ Vi khuẩn Bt tiết ra tinh thể độc khiến sâu hại ngừng ăn và chết sau khoảng 2–3 ngày sau khi xử lý.

✅ Các loại nấm ký sinh như Metarhizium và Beauveria có khả năng xâm nhập và lây lan trong cơ thể nhiều đối tượng gây hại như: sâu cuốn lá, rầy nâu, phấn trắng, bọ trĩ, muỗi hành, nhện gié… ở cả giai đoạn trứng, ấu trùng và trưởng thành.

✅ Bên cạnh đó, các chế phẩm sinh học đặc hiệu và virus NPV cũng mang lại hiệu quả tiêu diệt sâu nhanh, an toàn cho cây trồng.

✅ Ưu điểm lớn nhất của các biện pháp này là bền vững, thân thiện sinh thái và không làm ảnh hưởng đến thiên địch có lợi trong ruộng lúa.

Hướng dẫn cách dùng thuốc trừ sâu cuốn lá hại lúa

✅ Khi phát hiện sâu cuốn lá gây hại: Pha 100g thuốc với 100–200 lít nước, phun đều khắp thân và lá lúa. Tần suất phun từ 3 đến 5 ngày/lần, điều chỉnh theo mức độ sâu xuất hiện trên ruộng.

✅ Để phòng ngừa sâu cuốn lá: Sử dụng 100g chế phẩm pha với 200–400 lít nước, phun phủ toàn cây, thực hiện định kỳ 10–20 ngày/lần, tổng cộng khoảng 3–5 lần trong suốt vụ lúa.

Thời điểm phun thuốc phòng trừ sâu cuốn lá hại lúa thích hợp

Khi phun thuốc phòng trừ sâu cuốn lá gây hại lúa, cần chọn thời điểm phun thuốc thích hợp để sản phẩm phát huy công dụng tốt nhất.

▶️ Sâu cuốn lá phát dục tùy vào sự sinh trưởng, phát triển của những trà lúa. Nếu trên một cánh đồng, các trà lúa cấy ở những thời vụ khác nhau thì trứng cũng sẽ nở rộ ở các thời điểm khác nhau. Những ruộng lúa ở gần khu dân cư, gần đường quốc lộ, ruộng lúa bị thừa đạm sẽ nhiều ánh sáng, vì vậy trứng sâu sẽ nở sớm hơn.

▶️ Phun thuốc vào thời điểm ngớt bướm 2-3 ngày. Nên thăm đồng 2 ngày/lần, kiểm tra mật độ bướm. Chỉ phun thuốc trừ sâu ở những diện tích có mật độ sâu non cao, đến ngưỡng phòng trừ. (Khoảng từ 50 con/m2 trở lên ở giai đoạn đẻ nhánh, từ 20 con/m2 trở lên ở giai đoạn làm đòng)

Bài viết trên đây đã cung cấp các thông tin về biện pháp phòng trừ sâu cuốn lá hại lúa, cách nhận biết và tác hại của loài sâu này ảnh hưởng ra sao. Hy vọng với những thông tin được cung cấp chi tiết ở phía trên, bà con đã có thêm kiến thức và kinh nghiệm để bảo vệ và nâng cao năng suất ruộng lúa của mình. Để tiếp tục tìm hiểu và khám phá những thông tin về nông nghiệp khác, mời quý bà con hãy click vào trang chủ Sinh học AQ để xem thêm nhiều bài viết nhé!